Dinsdag 11 april 2023. Weer: zonnig, 15º en de frisse wind die blijft gewoon. Inderdaad, er verandert nog steeds weinig.
We verlaten de CP in Riva Valdobbia en gaan terug richting Varallo. Dat zijn allemaal gratis kilometers, alleen remmen is voldoende. We gaan van dik 1000m naar een goede 400m en die zijn mooi gelijkmatig verdeeld over de hele route. Ergens onderweg komen we een stoplicht tegen, dat moet het verkeer regelen omdat er door het dorp nergens 2 auto’s langs elkaar kunnen rijden.
Intussen beginnen we aan route 5 met als eerste richtpunt Borgosesia. De beschrijving leidt eromheen, maar wij gaan er midden doorheen. We hadden beter de beschrijving kunnen volgen…
De borden met “Panoramica Zegna” volgen we wel: het is een 26 km lange weg met veel uitzichtpunten. De weg is een ‘kamweg’ en loopt dus over de rug van de bergen op een hoogte tussen 700 en 1500 meter. Naam: Oasi Zegna.
Enige uitleg: meneer Ermenegildo Zegna, rijk geworden met de wolfabricage cq bewerking tot hoogwaardige wol met een zijdeachtig gevoel. Het geld dat hij daarmee verdiende heeft hij ook weer teruggegeven aan het dorp Trivero door een gemeenschapszaal, bibliotheek, gymzaal, een theater met film en een openbaar zwembad te bouwen. Hij erkende dat de productiviteit van zijn personeel toenam als er ook voldoende ontspanning was. Maar in de omgeving was dat er niet: de bergen waren intussen kaalgekapt en de omgeving was moeilijk bereikbaar. Daarom heeft hij 500.000 naaldbomen, rododendrons en hortensia’s laten aanplanten en bovendien, toen de tweede Wereldoorlog de zaken deed verslechteren, de panoramaweg laten aanleggen. Daarmee hadden zijn werknemers toch werk toen het in de fabriek slechter ging. In de jaren 19-zestig is er een groot skigebied aangelegd van 100km2. Het bedrijf bestaat nog steeds en er werken nu 7000 mensen over de hele wereld. Mooi verhaal toch?
Naar de CP via Belmonte naar Biella: afgewezen. Maar we vinden dan wel een geweldige plek in Candelo, een dorpje tegen Biella aan.
Vanuit de camper zien we in de verte de Alpen liggen. We zitten continu op de grens tussen laagland en bergen en dat is hier nu weer goed te zien.
Km 157514
Woensdag 12 april 2023. Weer: het is grijs, 10º.
Eigenlijk viel het gisteravond pas op, wat wij dachten dat een burcht was hier pal langs de CP. In het routeboek kwam die pas veel later voor en omdat we eigenlijk ‘per toeval’ hier beland waren, hadden we dat nog niet gezien. Dus besloten we ’s morgens om dat geheel maar eens eerst te gaan bekijken. En dan blijkt dat het niet helemaal een burcht is. Het heet ‘Ricetto del Candelo’, waar ricetto iets betekent als ’toevlucht’. Het is een ommuurde stad in de stad, daterend uit de 14e eeuw. Bedoeld was het geheel als plek om voorraden te bewaren en te beschermen tegen vijanden, In gevaar van nog kon hier de hele bevolking en het vee ook ondergebracht worden.
Het hele complex is volledig tot op vandaag bewaard gebleven, omdat boeren en handwerkslieden zelfs nog tot op vandaag gebruiken. Nog steeds zijn grondstukken in bezit van dezelfde families als de toenmalige bouwers en ze mogen ook niet verkocht of bewoond worden. Enkel een paar bedrijfjes in dienst van het toerisme en een restaurant zijn toegelaten.
Het gebruik en de verwerking van ‘kiezels’ als bouwmateriaal voor muren en straten is ook apart. Het geheel is heel bijzonder, nog nooit ergens anders iets dergelijks gezien.
Na de lunch rijden we naar het Santuario di Oropa. Het is een van de belangrijkste plekken van de Maria-verering in Italië en dateert waarschijnlijk al uit de 4e eeuw. Sinds de 14e eeuw wordt er de Zwarte Madonna vereert. In het verloop van de 18e eeuw werd het complex enorm vergroot, vooral om de pelgrims te herbergen en en de massa mensen in goede banen te leiden.
Het geheel ligt op 1200 m hoogte en hoe dichterbij we komen, hoe minder we zien. De mist is bovenin zo dik dat het zicht beperkt is van 5-10 meter. We zetten de camper aan de voet van het gebeuren en lopen een stuk naar boven tot aan de oude basiliek. Een flinke klim. Wat we niet zien, we waren nog niet in het toeristenburotje geweest, is de Basilica Superior. Die ligt nog wat hoger, aan het eind van het complex. Maar we zien er helemaal niets van en dalen dan ook gewoon naar beneden, om dan in het birotje in de folders te zien dat daar nog wat was. Dat laten we dan maar zo en we rijden weg. Door de dichte mist is het nogal onduidelijk waar we precies zitten, zodat we ineens vast zitten tegen de achterkant van..?? ja, van wat? Draaien dan maar zo goed en zo kwaad als dat hier kan en terug. Dat gaat via een andere weg blijkbaar want ineens zien we trappen naar boven gaan. Inderdaad, naar de grote basiliek waarschijnlijk, maar dat zie je pas als je er een paar meter vanaf staat. Ter compensatie een foto van de folder waarop een indruk van het hele santuario.
In wandeltempo naar benden, sneller gaat gewoon niet, zodat we zo laag komen dat het weer wat helderder wordt. De volgende stop is Pollone, eventueel de CP aldaar. Die gezien hebbende besluiten we door te rijden naar het Santuario di Graglia, d.w.z. naar de CP aldaar. Dat gaat prima, totdat de weg weer begint de stijgen. Als we naar boven kijken is de conclusie: niet doen. Daar zitten we dadelijk ook weer in de dikke wolken.
Oplossing: terug naar Candelo waar we afgelopen nacht ook gestaan hebben. Om alle inspanningen van vandaag te compenseren, trakteren we onszelf op een Piatto Kebab bij de plaatselijke Italiaan, eh, Turk.
Km 157566.
Donderdag 13 april 2023. Weer: bewolkt en wat hoger een koude wind.
Eerst maar weer eens bedankt Candelo voor de gastvrijheid. De route is weer uitgestippeld: eerst naar Castello di Masino. Vervolgens breken we route 5 af en gaan verder op 6, te beginnen in Ivrea.
Het Castello di Masino is om meerdere redenen bijzonder: het uitzicht op de Alpenkammen, de grootste gletschermorene van Europa én het kasteel was tot 1987 ‘gewoon’ bewoond. Toen is het in z’n geheel aan de Stichting FAI gegeven. Die houdt zich in Italië bezig met erfgoed, het beschermen en onderhouden. Het betekent nogal wat om de camper geparkeerd te krijgen: we moeten twee heel smalle poorten door en staan dan op een grasveld. Gelukkig staat bij de eerste poort een meneer die aangeeft dat het inderdaad allemaal zo moet. Dan moet we een stuk omhoog wandelen om in het kasteel en de tuinen te komen. Maar, het is de moeite waard. Zoals gezegd het uitzicht, maar ook het kasteel van binnen.
Als we 20 km later in Ivrea aankomen op een prima camperplekje, is het motto eerst: koffie. Maar dan gaan we op weg naar een Unesco-werelderfgoed, het Olivetti industriële complex. weer bergop wandelen, maar je moet er wat voor over hebben.
De oude fabrieksgebouwen, maar ook alles eromheen staat er nog, terwijl Olivetti er eigenlijk niet meer is.
Vader Camillo Olivetti bouwde in 1908 het eerste fabrieksgebouw van rode baksteen, waar 20 mensen werkten. Ook deze ondernemer onderkende het belang van ‘sociaal werkgeverschap’ en zorgde aldus voor zijn uitdijende onderneming met 800 medewerkers voor wonen, ontspanning, onderwijs, gezondheidszorg enz. Zijn zoon Adrano breidde vanaf 1932 het bedrijf heel snel uit tot 6000 medewerkers in 1940. Beginjaren 1960 waren er dat wereldwijd zijn 26.500. Een ongekende innovatie na de tweede wereldoorlog zorgde daarvoor. Computers van Olivetti waren onmisbaar bij de maanlanding in 1969. In de jaren 80 was Olivetti na IBM de grootste computerfabrikant ter wereld. Toen echter het prijsverval inzette, kon Olivetti het niet meer bijhouden en het bedrijf ging ter ziele. Op dit moment werken er onder de vlag van Telecom Italia nog 500 mensen die printers. kassa’s en meet van dat soort apparaten bouwen.
Terug naar het Unesco verhaal. De erkenning als werelderfgoed is mede te danken aan de grote architecturale inspanningen van de Olivetti’s. Niet alleen de fabrieksgebouwen, maar ook de randgebouwen zoals woningen, scholen enz enz.
Als we in het bezoekerscentrum binnenlopen komt er gelijk een enthousiaste mevrouw op ons af die ons dan ook een hele uitleg geeft. Als er dan ook nog vragen gesteld worden is er geen houden meer aan. Wel heel leuk en ook zeer interessant. Detail: de paar typemachines die er staan zijn maar voorbeelden. In het museum een stukje verderop staan exemplaren van alles wat Olivetti gebouwd heeft. Misschien morgenvroeg?
We lopen nog even een klein stukje de stad in, maar niet meer helemaal naar de kathedraal…..
